Hội chứng chuyển hóa là gì?
Hội chứng chuyển hóa (HCCH) là một nhóm các tình trạng bao gồm: tăng huyết áp, giảm chuyển hóa glucose, tăng insulin, thừa mỡ quanh vòng eo hoặc cholesterol máu cao, làm tăng nguy cơ chuyển hóa tim mạch và liên quan đến đề kháng insulin dẫn đến bệnh đái tháo đường.
Ở người cao tuổi thừa cân và béo phì tăng đáng kể HCCH do đó giảm cân sẽ cải thiện được thể chất, chất lượng cuộc sống và những biến chứng y tế.
Theo nghiên cứu DECODE (the Eropean Diabetes Epidemiology Collabrotive survey analysis Of Diagnostic criteria in Europe) gần đây cho thấy rằng chẩn đoán HCCH dẫn đến việc gia tăng đáng kể tử vong do tim mạch và tất cả nguyên nhân, thậm chí ở những bệnh nhân không đái tháo đường.
Ở những bệnh nhân có HCCH biến cố tim mạch tăng gấp đôi và nguy cơ bị đái tháo đường tuýp 2 tăng gấp 5 lần so với những người không có HCCH.
Tiêu chuẩn để chẩn đoán Hội chứng chuyển hóa?
Ở người cao tuổi, mối liên hệ giữa chỉ số khối cơ thể (BMI) và tỉ lệ lượng mỡ trong cơ thể bị thay đổi do kết quả của giảm chiều cao bởi xẹp thân đốt sống và việc giảm khổi cơ, tặng khối mỡ gây tăng BMI giả tạo đến 1.5 ở nam và 2.5 ở nữ. Do đó, thừa cân ở người cao tuổi khi BMI ≥ 27.
Công thức tính BMI = Cân nặng (kg) / Chiều cao x Chiều cao (m)
Ngoài ra sự tăng đề kháng insulin ở người cao tuổi là kết quả của sự thay đổi hormone phức thạp và sự giảm chức năng của ty thể làm giảm cung cấp năng lượng cho tế bào. Những khiếm khuyết về sự phosphoryl oxi hóa trong ty thể là do sự tích tụ lipid ở cơ.
Khối cơ giảm đến 40% lúc 70 tuổi so với lúc 20 tuổi, khối lượng mỡ tăng chủ yếu tích tụ ở phần bụng và tất cả những thay đổi liên quan đến tuổi này dẫn đến gia tăng tần suất hầy hết những bất thường về tim mạch và chuyển hóa được gọi chung là hội chứng chuyển hóa.
Bệnh nhân được chẩn đoán HCCH khi có ≥ 3 trong 5 tiêu chuẩn ở bảng 1. Bên cạnh đó Hiệp hội đái tháo đường quốc tế IDF (International Diabetes Federation) định nghĩa về hội chứng chuyển hóa, béo bụng được xem là tiêu chuẩn chẩn đoán cốt lõi.
Bảng 1. Tiêu chuẩn chẩn đoán hội chứng chuyển hóa trên lâm sàng
Yếu tố nguy cơ
- Độ tuổi: Nguy cơ mắc HCCH tăng lên theo độ tuổi, tỷ lệ mắc bệnh < 10% ở lứa tuổi 20, tăng lên đến 40% ở lứa tuổi 60.
- Thừa cân, béo phì: Béo phì ở người cao tuổi là tình trạng béo bụng với dáng người dạng quả táo (không phải dạng quả lê) làm tặng nguy cơ mắc HCCH
- Số đo vòng bụng từ 90cm trở lên ở nam; 80cm trở lên ở nữ (tiêu chuẩn Châu Á) theo tiêu chuẩn IDF 2006
- Tăng huyết áp hoặc đang điều trị tăng huyết áp
- Đường huyết lúc đói > 100 mg/dl hoặc đang điều trị bệnh tiểu đường.
Các lựa chọn điều trị
- Thay đổi lối sống rất hiệu quả trong việc phòng ngừa thừa cân béo phì và các bệnh mắc kèm. Việc giảm cân và tăng hoạt động thể lực làm chậm tiến triển từ giảm dung nạp glucose đến đái tháo đường tuýp 2 thật sự.
- Dù bệnh hay chưa bệnh, hãy tạo thói quen vận động thường xuyên, nên tập thể dục ít nhất từ 30-45 phút/ngày mỗi tuần 5 buổi, tùy theo thể trạng và độ tuổi mà chọn bài tập thích hợp.
- Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, giảm ăn thức ăn chiên xào, dầu, mỡ, nên ăn dầu thực vật, đạm từ cá. Đặc biệt nên ăn nhiều rau, củ quả, hạt ngũ cốc giàu chất xơ. Ngưng hút thuốc lá vì thuốc lá có nguy cơ làm tặng huyết áp, bệnh lý tim mạch, rối loạn mỡ máu.
- Để phòng ngừa đột quỵ cần phải kiểm soát các yếu tố chuyển hóa 6 tháng một lần bằng cách đến khám tổng quát 2 lần/năm, nếu có bất thường thì đi khám theo lịch hẹn của bác sĩ.
- Điều trị bằng thuốc:
- Hội chứng chuyển hóa và đái tháo đường tuýp 2: metformin, glitazones làm tặng độ nhạy cảu insulin. Nhóm incretin, GLP-1 làm tăng tiết insulin và giảm cân.
- Hội chứng chuyển hóa và nguy cơ tim mach: statin làm giảm gánh nặng và tử suất do tim mạch, điều trị tăng huyết áp về mục tiêu dưới 130/80 mmHg.
Đặc biệt ở người cao tuổi, tình trạng của từng bệnh nhân phải được quan tâm bao gồm lợi ích an toàn và những tác dụng phụ có thể xảy ra trong điều trị.
Tài liệu tham khảo:
1./ Nguyễn Văn Tân, ( 26/05/2010), Béo phì và hội chứng chuyển hóa ở người cao tuổi,
truy xuất từ: https://timmachhoc.vn/beo-phi-va-hi-chng-chuyn-hoa-ngi-cao-tui/
2./ Hội Tim mạch Học Việt Nam, hội chứng chuyển hóa,
truy xuất từ: http://vnha.org.vn/huyetap.vn/baiphatthanh/21.Hoi-chung-chuyen-hoa.pdf
Biên soạn bởi: Bs.CKI Nguyễn Thị Lệ Hồng, Khoa Khám BVĐK Hồng Hưng, Tây Ninh